อิติวุตตกะ ทุกนิบาต วรรคที่ 2

1. วิตักกสูตร

ว่าด้วยวิตกของพระพุทธเจ้า 2 ประการ

[216] จริงอยู่ พระสูตรนี้พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสแล้ว พระสูตรนี้
พระผู้มีพระภาคเจ้าผู้เป็นพระอรหันต์ตรัสแล้ว เพราะเหตุนั้น ข้าพเจ้าได้สดับ
มาแล้วว่า ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย วิตก 2 ประการ คือ เขมวิตก 1 วิเวกวิตก 1
ของพระตถาคตอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า ย่อมเป็นไปเนื่อง ๆ ดูก่อนภิกษุ
ทั้งหลาย พระตถาคตมีความไม่เบียดเบียนเป็นที่มายินดี ยินดีแล้วในความไม่
เบียดเบียน วิตกนี้นั่นแลของพระตถาคตนั้น ผู้มีความไม่เบียดเบียนเป็นที่มา
ยินดี ยินดีแล้วในความไม่เบียดเบียน ย่อมเป็นไปเนือง ๆ ว่าเราจะไม่เบียด
เบียนสัตว์อะไร ๆ ผู้สะดุ้งหรือผู้มั่นคงให้ลำบากด้วยการกระทำนี้ ดูก่อนภิกษุ
ทั้งหลาย พระตถาคตผู้มีความสงัดเป็นที่มายินดี ยินดีแล้วในความสงัด วิตก
นี้นั่นแลของพระตถาคตนี้ ผู้มีความสงัดเป็นที่มายินดี ยินดีแล้วในความสงัด
ย่อมเป็นไปเนือง ๆ ว่า อกุศลเราละได้แล้ว ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย เพราะเหตุ
นั้นแล แม้เธอทั้งหลายก็จงเป็นผู้มีความไม่เบียดเบียนเป็นที่มายินดี ยินดีแล้ว
ในความไม่เบียดเบียนอยู่เถิด วิตกนี้นั่นแลของเธอทั้งหลายนั้น ผู้มีความไม่
เบียดเบียนเป็นที่มายินดี ยินดีแล้วในความไม่เบียดเบียน จักเป็นไปเนือง ๆ
ว่า เราทั้งหลายจะไม่เบียดเบียนสัตว์อะไร ๆ ผู้สะดุ้งหรือผู้มั่นคงให้ลำบาก
ด้วยการกระทำนี้ ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย เธอทั้งหลายจงเป็นผู้มีความสงัดเป็นที่
มายินดี ยินดีแล้วในความสงัดอยู่เถิด วิตกนี้นั่นแลของเธอทั้งหลายนั้น ผู้มี

ความสงัดเป็นที่มายินดี ยินดีแล้วในความสงัด จักเป็นไปเนือง ๆ ว่า อะไร
ชื่อว่าอกุศล อกุศลอะไร ๆ ที่เราทั้งหลายยังละไม่ได้แล้ว เราทั้งหลายจะละ
อกุศลอะไร.
พระผู้มีพระภาคได้ตรัสเนื้อความนี้แล้ว ในพระสูตรนั้น พระผู้มี-
พระภาคเจ้าตรัสคาถาประพันธ์ดังนี้ว่า
วิตก 2 ประการของพระตถาคตผู้
เป็นพระพุทธเจ้า ผู้ครอบงำมารอันผู้อื่น
ไม่พึงครอบงำได้ ย่อมเป็นไปเนื่อง ๆ
พระตถาคตผู้เป็นพระพุทธเจ้านั้นได้แสดง
เขมวิตกข้อที่ 1 ลำดับนั้น ได้ประกาศวิเวก
วิตกข้อที่ 2 เรากล่าวมุนีผู้บรรเทาความ
มืด ผู้ถึงฝั่ง ผู้แสวงหาคุณอันใหญ่หลวง
ผู้ถึงคุณอันพระสัมมาสัมพุทธเจ้าทั้งหลาย
พึงถึง ผู้มีความชำนาญ ผู้ไม่มีอาสวะ
ผู้ข้ามวัฏทุกข์อันเป็นยาพิษ ผู้น้อมไปแล้ว
ในธรรมเป็นที่สิ้นตัณหา ผู้ทรงไว้ซึ่งร่าง
กายอันมีในที่สุดนั้นแลว่า ผู้ละมาร ผู้ถึง
ฝั่งแห่งชรา พระผู้มีพระภาคเจ้าผู้มีปัญญาดี
มีพระจักษุรอบคอบผู้ปราศจากความโศก
ขึ้นสู่ปราสาทอันสำเร็จด้วย (ปัญญา)
ธรรม ย่อมพิจารณาเห็นหมู่ชนผู้ยังข้าม

ความโศกไม่ได้ ผู้ถูกชาติและชราครอบ
งำ เปรียบเหมือนบุรุษผู้มีจักษุยืนอยู่บน
ยอดภูเขาหิน พึงเห็นหมู่ชนได้โดยรอบ
ฉะนั้น.
เนื้อความแม้นี้พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสแล้ว เพราะเหตุนั้น ข้าพเจ้า
ได้สดับมาแล้ว ฉะนี้แล.
จบวิตักกสูตรที่ 1

ทุกนิบาทวรรควรรณนาที่ 2

อรรถกถาวิตักกสูตร

ในวิตักกสูตรที่ 1 แห่งวรรคที่ 2 พึงทราบวินิจฉัยดังต่อไปนี้ :-
ตถาคตศัพท์ในบทว่า ตถาคตํ ภิกฺขเว นี้ ย่อมปรากฏในโวหาร
ว่าสัตว์ และสัมมาสัมพุทธะเป็นต้น. ปรากฏในโวหารว่าสัตว์ ในบทมีอาทิว่า
ตถาเหส โหติ ตถาคโต ปรมฺมรณา เป็นความจริงอย่างนั้น สัตว์นี้มี
ความตายเป็นเบื้องหน้า. ปรากฏในโวหารว่า สัมมาสัมพุทธะ ในบทมีอาทิว่า
ตถาคตํ เทวนนุสฺสปูชิตํ
พุทฺธํ นมสฺสาม สุวตฺถิ โหตุ
ข้าพเจ้าทั้งหลายขอนอบน้อมพระ-
ตถาคต คือพระพุทธเจ้า ผู้อันเทวดาและ